ČASOPIS EPARHIJE DALMATINSKE "KRKA" br. 13

SADRŽAJ:

Pokajanje; Slava bogoslovije u manastiru Krka; Vaseljenski učitelji; INTERVJU: Episkop dalmatinski G.G. Fotije za „Slobodnu Dalmaciju"; Inventar pravoslavnog manastira i crkve sv. Petke (Venerande) u Hvaru s kraja XVIII vijeka; Dr Božidar Petranović; Vijesti iz Eparhije; Apel crkvene opštine Pađane; Priložnici časopisa Krka.

IZDVAJAMO IZ SADRŽAJA:

dr Božidar Petranović

            Nad grobom ovog neumornog radnika i zaslužnog Šibenčanina stoji spomenik sa kratkim, ali sadržajnim natpisom:

srpskom naučenjaku

žarkom rodoljubu

dru Božidaru Petranoviću

narod

p(odiže)

MDCCCLXXIV

            Božidar Petranović rodio se u Šibeniku 18. februara 1809. Po završenoj osnovnoj školi u Šibeniku odveo ga je otac 1820. godine u Sremske Karlovce u gimnaziju. Završivši je studirao je filosofiju u Gracu, a prava u Beču i Padovi, gde je 1833. promovisan za doktora prava (doctor iuris utviusque). Po povratku u Šibenik bio je od 1835. g. sekretar dalmatinskog episkopa Pantelejmona Živkovića. Iduće godine oženio se Jovankom Vujatović, ali iz matičnih knjiga šibeničkih ne vidimo da su imali dece.

            Još za vreme studija Božidar Petranović je sa oduševljenjem prihvatio ideje narodnog preporoda. Južnoslovenski studenti u Gracu tada su imali družinu pod imenom Narodna vlada, koja je imala svog despota, svog admirala i svoje ministre. Predsednik te vlade bio je Mojsije Blatić, ministar spoljnih poslova Jovan Šupljikac (brat kasnijeg srpskog vojvode Stevana Šupljikca), dok je ministar finansija bio Božidar Petranović, koga su zvali Ročild. Družini su pripadali i potonji vođa Ilirskog pokreta, Ljudevit Gaj, hrvatski književnik Dimitrije Demeter, zatim potonji mariborski biskup Anton Slomšek i mnogi drugi južnoslovenski omladinci. I za vreme studija u Beču, on je održavao prisne veze sa svim južnoslovenskim studentima, a u Padovi, kuli talijanskog Rizorđimenta, nastojao je da što bolje upozna pokret i napajao se idejama o oslobođenju i ujedinjenju sopstvenog naroda.

            Prijateljstvo između Petranovića i Gaja i zajedničke ideje došle su do izražaja i ostvarenja posle njihovog povratka u otadžbinu. Samo, dok je Gaj u Zagrebu i Hrvatskoj brzo stekao veliki broj istomišljenika i saradnika, Petranoviću nije bilo lako da tim putem povede i svoje Dalmatince. Ali, on nije posustao. On sarađuje u Gajevoj Danici Ilirskoj i kao truba poziva sve južne Slovene na jedinstvo, pre svega na usvajanje zajedničkog jezika, kao najbolje veze između Srba i Hrvata. Piše on u Danici: Ako je različni verozakon toliko dugo vremena Dalmatina istočne i zapadne crkve rastavljao, jednog od drugog outđivao, njih unapredak treba jedan svim općeni književni jezik da međusobno veže.

            Petranović je ceo svoj život i rad posvetio uzdizanju narodne svesti, narodne kulture i jedinstva Srba i Hrvata. On je već 1835. pokrenuo u Zadru ćirilicom štampani list Ljubitelj prosvještenija, koji će od iduće godine nositi i naziv Srpski dalmatinski almanah, a od 1845. pa do kraja izlaženja 1873. Srpsko-dalmatinski magazin. To je bio prvi časopis na narodnom jeziku u Dalmaciji. Zora Dalmatinska Ante Kuzmanića pojaviće se tek 1844. g. Godine 1841. Božidar Petranović je premešten za administrativnog činovnika na Visu, pa je uređivanje Magazina predao dubrovačkom proti Đorđu Nikolajeviću, potonjem mitropolitu sarajevskom. Godine 1848. kada se rasplamsao oslobodilački pokret svih Slovena u Habsburškoj monarhiji, petranović se nalazi na službi u Obrovcu. Po svemu sudeći, on je bio autor jednog proglasa koji je obrovačka opština 7. aprila 1848. uputila svim opštinama u Dalmaciji uoči izbora dalmatinskih izaslanika, koji su trebali da idu u Beč da većaju o novom ustavu. U tom proglasu se naročito ističe da se dalmatinski izaslanici treba da bore za uvođenje maternjeg jezika u sve javne urede. Tada je Božidar Petranović izabran za poslanika u bečkom Parlamentu. Tamo su mu stvarali teškoće neki od dalmatisnkih poslanika separatista. Zato kada je ta grupa 1848. podnela vladi jednu interpelaciju u kojoj je traženo da se sačuva željena i potrebna zasebna administracija Dalmacije, Petranović nije hteo da je potpiše. O njegovom ugledu u Beču svedoči i činjenica da je on bio jedan od glavnih redaktora srpsko-hrvatskog teksta austrijskog zakonskog zbornika. Uz prevod austrijskog Građanskog zakonika izdao je on u Beču 1850. studiju O austrijskom građanskom zakoniku i o srpskom prevodu istog. Po povratku iz Beča, Petranović je bio savetnik Zemaljskog suda u Zadru, od 1853. u Kotoru i, naposletku, od 1875. kod prizivnog (apelacionog) suda u Zadru. Uviđajući potrebu za prosvećivanjem naroda u oblasti prava i u želji za stvaranjem nacionalne pravne terminologije, on je od 1851. počeo da izdaje list Pravdonoša, ali je on izlazio samo dve godine.

            Pored pravnih nauka Božidar Petranović se bavio istorijom, opštom i kulturnom. U Novom Sadu je 1858. g. izašla njegova Istorija književnosti poglavitih na svijetu narodah od najstarijih vremena do sadašnje dobi, dok je u Radu Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti objavljivao solidne studije  iz srdenjevekovne pravne istorije srpskog naroda i primorskih gradova. Posle dugih priprema uspio je da 1862.g. osnuje Maticu dalmatinsku, čije je predsednika bio sve do smrti 1874. g. Matica je pored kalendara izdavala izdavala i poučne knjižice za narod i stvorila se materijalna sredstva za dalji kulturni rad. U to vreme napisao je Božidar Petranović svoje značajno delo Bogomili. Crkva bosanska i krstjani (Zadar, 1867.), čija naučna vrednost nije i neće propasti. To je prvi rad o ovom problemu u kome su upotrebljeni svi do tada poznati domaći izvori, a ne samo strani, kao što su to učinili raniji, pa i po neki kasniji naučnici, koji su se bavili proučavanjem srednjevekovne crkve bosanske.

            Božidar Petranović je bio član Srpskog učenog društva u Beogradu i pravi član Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu. Ceneći njegov rad na slovenskoj nauci, Rusija ga je odlikovala ordenom Svete Ane. Umro je u Veneciji 12. septembra 1874. godine, ali je sahranjen u Šibeniku.

            Pored knjige o crkvi bosanskoj i Istoriji književnosti, Božidar Petranović je napisao nekoliko solidnih radova iz oblasti naše pravne istorije. Među njima se ističu radovi O osveti, mirenju i vraždi po negdašnjemu srpsko-hrvatskome pravnom običaju (Rad, JAZU 6, 1869); O robstvu. Po srbskim spomenicima i štatutima primorskih dalmatinskih gradova (Rad, JAZU 16, 1871); Običaji srpskog naroda u Bosni (Glasnik SUD 29, 1871); O pravu nasljedstva kod Srba na osnovu pravnog običaja i pisanih spomenika (Rad JAZU 23, 1873) i Srpske narodne pjesme iz Bosne i Hercegovine (Beograd, 1876). Sarađivao je u svom Ljubitelju prosvještenija (Srpsko-dalmatinski almanah odnosno Magazin), Danci Ilirskoj, Srpskoj novini, Srpskim narodnim novinama, Ogledalu srpskom i Zori Dalmatinskoj.

            U svojoj studiji o Božidaru Petranoviću, koju je pročitao kao nekrolog na svečanoj sednici Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti, njen tadašnji predsednik dr Franjo Rački je pored ostalog rekao: Kroz 42 godine obrađivao je on neprekinuto, od mladosti do starosti, neobrađeno polje narodne prosvejte Petranović spada dobom i trudom svojim u kolo uskrsitelja i preporoditelja novije književnosti naše. On je zaslugami svojimi svakomu njih ravan, a vredniji od mnogih. Ističući na kraju da je Petranović Srbin i odani član pravoslavne crkve, Rački dodaje: Petranović se k Srpstvu priznavao, čega on nije nikada prikrivao. Ali Petranović nije u Srpstvu i Hrvatstvu nazirao dva protivna stožera Slovenstva, koja se po svojoj naravi zamjenito samo odbijaju; pa ukoliko to doista biva, držo je da valja naukom i bratskim sporazumom poravnati težnje prividno oprečne.

 

 
 

* КОНТАКТ -:_:- KONTAKT *
:  :  :
Copyright © 2004, 2005 SPC - Dalmatinska Eparhija.

Designed by SeRGio