Krka časopis br. 6

ČASOPIS EPARHIJE DALMATINSKE "KRKA" br. 20

SADRŽAJ:

Sveti knez Lazar; Vladika radnik; Ukratko o transplantaciji; Praznik Pedesetnice; Budućnost Pravoslavnog Bogoslovlja; Budućnost samo uz povratak stanovništva; Pouke starca Porfirija: Ko hoće da bude hrišćanin; Irinej Đorđević; Smrt majke Jugovića (pjesma); Poklonjenje svetinjama Rusije; Jevanđelje po Marku; Predstavnici Ministarstva unutarnjih poslova R. Hrvatske u poseti manastiru Krki; Vijesti iz Eparhije; Priložnici

IZDVAJAMO IZ SADRŽAJA:

Sveti knez LAZAR (1371 -1389)

Posle smrti mladoga cara Uroša od nekadašnjeg velikog Dušanovog carstva ostala je samo središnja i zapadna oblast Srbije i Zeta. Turci ipak nisu odmah iskoristili poraz braće Mrnjavčevića za dalje prodiranje, već su prvo učvrstili svoje nove balkanske položaje. Oni su zagospodarili teritorijom braće Mrnjavčevića, ali je Vizantija imala delove teritorije u toj oblasti pod despotom Manojlom, i to poluostrvo Halkidik sa Svetom Gorom i grad Ser.

Na severu Ugarska je držala Beograd i Golubac sa okolinom a na oblasti Braničeva i Mačve takođe se protezalo pravo ugarske krune. Za to vreme u Srbiji traju borbe oko prestola u kojima učestvuju najistaknutiji srpski velikaši, među kojima i Lazar Hrebeljanović. Njegov otac Pribac Hrebeljanović bio je kao logotet (dvorski kancelar) a kasnije kao peharnik (veliki sluga) u službi na dvoru cara Dušana. Lazar koji je rođen oko 1329. godine u gradu Prilepcu kod Novog Brda još u dečačkim danima je došao na Dušanov dvor, a potom je bio stavilac (stolnik za svečane obrede) na dvoru. Kasnije se oženio Milicom, ćerkom kneza Vratka koji je potomak Nemanjinog sina Vukana.

U vreme raspadanja carstva Lazar je bio oblasni gospodar i upravljao je oblastima oko Novog Brda, koje su zapravo stari posedi Hrebeljanovića. Istovremeno, u Makedoniji je svojim oblastima kao turski vazal upravljao kralj Marko, Vukašinov sin, poznatiji kao Marko Kraljević sa dvorom u Prilepu. Severnim delom nekadašnje Vukašinove kraljevine vladao je njegov mlađi sin Andrijaš. Braća Dejanovići koji su vladali u istočnom delu Makedonije, od Kumanova do Strumice, takođe su bili u vazalnom odnosu prema Turcima.

Na samom jugu u Epiru, kao turski štićenik se održavao ćesar Toma Preljubović. U zapadnom delu Srbije samostalno je upravljao velikom oblašću mladi i osioni župan Nikola Altomanović. U Zeti su braća Balšići, Stracimir i Đurađ I već počeli da šire svoje posede prema Drivastu na severu i Peći na istoku. Skopljem je samostalno upravljao Vuk Branković, a grad je oteo od sinova kralja Vukašina, Marka i Andrijaša, dok je Prizren 1372. godine oduzeo Balšićima. Takođe, on je posedovao i široke oblasti od Tare i Morače do Kosova.

Knez Lazar je postao najmoćniji srpski velikaš posle sukoba sa županom Nikolom Altomanovićem. 3ajedno sa Balšićima i bosanskim banom Tvrtkom, Nikola Altomanović je zatočen i i oslepljen 1373. godine u Užicu. Njegove oblasti su podeljene između saveznika. Knez Lazar, njegovi sestrići Musići i njegov zet Vuk Branković vladali su teritorijom od Rudnika do Kosova. Knez Lazar je uspeo da izdejstvuje skidanje anateme sa srpske crkve, srpskog vladara i naroda. Anatema je bačena još u vreme Dušanovog krunisanja za cara posle osvajanja grčkih gradova i imenovanja srpskog arhiepiskopa za patrijarha.

U manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena u proleće 1375. godine na Dušanovom grobu, izaslanici carigradskog patrijarha Filoteja pročitali su gramatu o skidanju anateme sa cara Dušana, patrijarha Joanikija i cele srpske Crkve i naroda. Iste godine u oktobru umesto blaženopočivšeg patrijarha Save izabran je novi srpski patrijarh Joasaf Hilandarac, ali poreklom Bugarin. On se sa trona povukao 1379. godine predlažući za novog patrijarha Spiridona koji je iste i odine i izabran.

Knez Lazar je svoje posede proširio i prema severu i severoistoku, jer je 1379. godine napao oblasnog gospodara Braničeva i Kučeva, Radiča Rastislavića. Već od osamdesetih godina DžIV veka Turci ozbiljno upadaju u oblasti severno od Šar planine, a njihovi odredi uveliko prodiru ka zapadu prema Albaniji, Jadranskom primorju i Humu.

Lazarev vlastelin Crep Vukoslavić sukobio se sa Turcima 1381. godine na Dubravnici kod Paraćina i porazio ih. Radi zaštite nišavske doline podignut je tvrdi grad Koprijan kod Niša, ali Turci već 1386. godine zauzimaju Niš - glavnu raskrsnicu važnih balkanskih puteva.

Srpska vojska je pružila snažan otpor i kod Pločnika u Toplici razbila Tursku vojsku koju je predvodio sultan Murat, ali nije povratila grad Niš. I u Humu kod Bileće, Turci su pretrpeli strašan poraz i to 1388. godine od bosanskog vojvode Vlatka Vukovića. Turke je predvodio vojskovođa Šahin. Zbog učestalih poraza i ogromnih gubitaka turski sultan Murat otpočinje pripreme za odlučujući napad na Srbiju i Bosnu. Već u februaru 1389. godine znalo se u Mlecima kao i u Srbiji za velike Turske pripreme protiv Srbije. Sedište Lazareve države tada se nalazilo u Kruševcu, gradu koji Lazar uzima za centar svojih oblasti. Do odlučujuće bitke između Turaka i Srba došlo je na Vidovdan u utorak 15. juna, po starom kalendaru, 1389. godine na Kosovu polju severno od Prištine.

Sa jedne strane nalazila se srpska teška konjica u gusto zbijenim redovima. Središnjim delom je komandovao knez Lazar. Vojsku je činila uglavnom srpska vlastela, ali je bilo i nešto Arnauta najamnika. Desnim krilom na kojem su bili i braća Musići komandovao je Vuk Branković, a levo su držali Bosanci na čijem čelu je bio Tvrtkov vojvoda Vlatko Vuković uz nešto Hrvata, „ivanovaca“, koje je predvodio Ivan Horvat (Paližn).

Centrom turske vojske komandovao je sultan Murat sa svojim vojskovođama Ali-pašom i Timurtašem. Levim krilom komandovao je Muratov mlađi sin Jakub Čelebija uz pomoć vojskovođa Ali-bega i Balaban-bega. Na desnom krilu se nalazio stariji sultanov sin Bajazit, zvani Ilderim (Munja), sa Saridže-pašom, Kurdom i Grkom Evrenos-begom koji je odlično poznavao taktiku hršćanskih vojski. Ispred konjice su bili postavljeni strelci.

Dan ranije knez Lazar je sakupio svu vlastelu koja se beše odazvala njegovog pozivu. Na sastanak, a ni u borbu nisu došli Balšići iz Zete iako su bili sa Lazarem u srodstvu. Nije došao ni kralj Marko, a braća Dejanovići, preko čije teritorije su Turci prešli na putu ka Kosovu, kod Kratova su ugostili tursku vojsku i dali im pomoćne odrede. Ne postoje verodostojni izvori koji mogu sa sigurnošću mogu da potvrde brojno stanje jedne i druge vojske. Takođe se pouzdano ne zna ni za tok bitke. Navodno su Srbi na početku bitke napredovali i potisnuli odeljenje sultanovog sina Jakuba. Dobro su se držala oba krila srpske vojske sve dok se Vajazit, brz i energičan nije svom silinom ustremiio pravo prema knezu Lazaru. Glavna borba se vodila oko Mazgita i Gazi Mestana. U bici su noginuli i knez Lazar i turski sultan Murat.

Bajazit se potom povukao u Anadoliju, a Srbija će iostati turski vazal. U bici na Kosovu polju nije bilo pobednika. I jedna i druga strana su pretrpele strahovite gubitke, ali će se oni u višestruko većoj meri negativno odraziti na Srbiju nego na Tursku. Knez Lazar je sahranjen prvo u Prištini 1391. godine, a mošti su mu prenete u zadužbinu manastir Ravanicu, gde se i danas nalaze.

Lazarev sin, Stefan Lazarević rodio se oko 1377. godine, a samostalnu vladu preuzima 1395. godine, kada se kneginja Milica zamonašila, i kao monahinja Eevgenija povukla u manastir. Posle smrti oca, kneza Lazara nasledio je njegovu titulu i sa svojom majkom krajem 1389. godine priznao je vrhovnu vlast gurskog sultana Bajazita. Stoga je imao obavezu da sa bratom Vukom odlazi na turski dvor i da sa vojskom učestvuje u borbama na turskoj strani u sultanovim ratnim pohodima, a njegova sestra Olivera morala je da ode u Bajazitov harem.

Milivoje Pajović

Vladari srpskih zemalja