Krka časopis br. 4

ČASOPIS EPARHIJE DALMATINSKE "KRKA" br. 4

SADRŽAJ:

Besjeda na Preobraženje Gospodnje; Praznik Preobraženja; Biblijsko i pastirsko učenje on Svetoj Trojici; Veliki jerarh Crkve Hristove Sveti Jovan Zlatousti; Hirotonisan Episkop Gornjokarlovački; Kratki ogled o kalendaru; Novomučenica Marija Gačinska; Ishrana; Tako se ne ponaša u crkvi; Preglomazan i neartikulisan skup; Predsjednik Mesić u manastiru Krki; Đaci vjeronauke u posjeti manastirima Krupa i Krka; Obnova u manastiru Krupi; Novi sveštenoslužitelji; Vijesti iz Eparhije; Srbinu opustošili obnovljenu kuću; Priložnici iz Kanade

IZDVAJAMO IZ SADRŽAJA:

Manastir Krka i jedan drevni duhovni pokret
PRAZNIK PREOBRAŽENJA

Hramovna slava u manastiru Krki je Sv. Arhanđel Mihail, koja se slavi 21. novembra. Međutim,od pamtivijeka se najviše vjerni narod okuplja oko krčke svetinje na praznik Preobraženja 19. avgusta. Od kad se zna, veče pred Preobraženje stane se okupljati narod oko manastira, prispio sa svih strana, iz bliže i daljne okolice, ali i iz Bosne i Like. Tada su,osobito u ranijim vremenima, ovamo dolazili s molitvenim namjerama ne samo pravoslavni vjernici, već i rimokatolici. Jednako su prinosili priloge ovoj svetinji za zdravlje i napredak svojih bližnjih i za spasenje svoje duše. Ta činjenica govori da je manastir Krka nekada bio jedan od značajnih centara drevnog duhovnog pokreta, poznatog kao isihazam, tj. tihovanje.
Taj pokret ima svoje začetke još u prvim vjekovima hrišćanstva, ali je uobličen i definisan tek u 14. vijeku. Solunski episkop Sv.Grigorije Palama postavio mu je teorijsku osnovu. Na Svetu Goru i na Balkan uopšte pronosio ga je isihasta Grigorije Sinait. Njega je u balkanske vrleti vodio snažan osjećaj duhovnog bratstva i duhovnog doma, kao što će kasnije kroz vjekove voditi monahe da svijetom "lutaju Boga radi". Taj osjećaj je neke Srbe monahe odveo u dubine Rusije, Bugare u Srbiju, Moldaviju itd. Oni su kao jedan od vidova isihastičke prakse širili ljubav prema fizičkoj i duhovnoj domovini.Takvi monasi su stizali i u manastir Krku i u njemu učvršćivali ideje pokreta. U isihastičkoj tradiciji je sadržan i jedan vid specifičnog kozmopolitizma, ali i patriotizam ispoljen kroz brigu o jeziku. Ideje duhovnog kozmopolitizma, patriotizma i zaštite čistote jezika ostale su kroz vjekove prisutne u životnoj praksi naroda oko isihastičkih centara, što su bili manastiri, među njima i manastir Krka. Pred samu najezdu Turaka u bugarski grad Trnovo patrijarh Evtimije, korifej zrele isihije, išao je ulicama grada i hrabrio narod, podstičući ga na otpor. Dio monaha oko sv.Sergija Radonješkog ,takođe velikog isihaste, hrabro je pao na polju Kulikovu u borbi protiv Tatara. Jedan od njih je samo u monaškoj rizi izišao na dvoboj nekom nepobjedivom Pečenjegu u oklopu, koji je bio tatarski megdandžija. Obojica su pali mrtvi, probivši jedan drugog kopljima. Patriotizam osnažen isihazmom bio je i među Srbima. Kult kneza Lazara i njegovo opredjeljenje za "carstvo nebesko" izgrađen je na isihastičkoj ideji.
U isihastičkoj duhovnoj tradiciji ustaljena je i briga o jeziku. I danas je, a pogotovo ranije, u predelektronskom dobu, u prostorima kuda su se sterali naši pravoslavni manastiri s isihastičkom tradicijom, dakle u Hercegovini, Sjevernoj Dalmaciji, Crnoj Gori, Bosanskoj Krajini, akt slušanja izgovorene riječi isto tako bio svečan kao i njeno izgovaranje. Drugim riječima, trebalo je imati umjeće slušanja kao i govorenja. Isihastičko učenje podrazumjeva strogu brigu o jeziku osobito o njegovoj preciznosti i čistoti. I sam njegov protagonista u najzrelijoj fazi, sv. Grigorije Palama, bio je poznat po njegovanju grčkog jezika i vještini da sa minimumom riječi snažno izrazi ono što se čini teško izrecivo, i konačno da to sve stavi u lijepu formu. Odjek te ideje nalazimo i kod velikog srpskog pisca Sime Matavulja, koji je živio i svoj jezik oplemenio u ozračju manastira Krke i Krupe. Isihastičku ideju o čistoti jezika nalazimo i u jednom zapisu iz 13. vijeka na zidu manastira Morače. Sve se to činilo da se kroz jezik ne bi uvukla neka jeres.
Praznik Preobraženja u manastiru Krki jedan je od snažnih znakova da je u njemu njegovana isihastička praksa i uspostavljena isihastička tradicija. U manastirskoj biblioteci čuva se i jedan rukopis iz 14. vijeka,tačnije iz 1346. godine. To je tzv."bugarski" paterik. On je isihastički spis, što znači da je ovamo dospio za potrebe duhovnog prosvjećivanja monaha, koji su praktikovali isihiju, tj tihovanje. Praznik preobraženja bio je i njihov praznik.
Donosimo jedan odlomak iz tog drevnog paterika:
"Reče avva Antonije: Kao što ribe izbačene na suvo umiru, tako i monasi izvan kelije, živeći obično, slabe u molitvenom tihovanju. A treba da se mi trudimo u keliji kao ribe u moru, pa ako nekada i iziđemo da ne zaboravimo na unutarnje blago.
Reče opet sedeći u pustinji i molitveno tihujući: Slobodan je od triju borbi: -protiv sluha, govora i slušanja. Jedino ima da se bori sa mislima.
Otac Arsenije, još dok je bio na carskom dvoru, pomoli se Bogu govoreći: -Gospode, uputi me kako da se spasem. I dođe njemu glas govoreći: Arsenije beži od ljudi i spasićeš se. Tako avva Arsenije| otišavši u monaštvo, opet se pomoli rekavši istu reč, i ču: - Arsenije, beži... i molitveno tihuj, jer tu su koreni negrešenju.
Jedanput dođe blaženi Teofil arhiepiskop sa nekim knezom k ocu Arseniju i zamoli ga da čuje od njega pouku. Starac malo zaćuta pa im reče: - Hoćete li poslušati ono što vam kažem? Oni obećaše da hoće. Reče im: - Gde god čujete za Arsenija, ne približavajte se! Ponovo arhiepiskop dođe k njemu. Međutim, naredi da se vidi hoće li mu starac otvoriti. Starac mu javi: - Ako dođeš, otvoriću ti i ako tebi otvorim, svima ću otvoriti, a onda neću više biti sam ovde. Čuvši to arhiepiskop reče:- Ako mu naredim da ide u grad, više neću imati prilike da idem kod svetoga.
Otide jedanput otac Arsenije na mesto gde vetar raznosaše slamu. I reče starac: - Šta je ovo? Odgovoriše mu: - Slama oče. Reče im starac: - Zaista, ako je neko u molitvenom tihovanju, a čuje ptičiji glas, nema mu srce mira ni toliko koliko ova slama ima šuma".
Manastir Krka jedan je u velikom nizu onih srpskih pravoslavnih manastira koji su zračili isihastičku praksu, kao što je to činila čitava nemanjićka epoha. Odjeci isihazma na prostorima kuda su postojali naši manastiri s tradicijom tog duhovnog pokreta, vidljivi su u praktičnom životu do naših vremena. Oni su se ispoljili u književnoj umjetnosti, osobito u jeziku, ali i u osjećanju pravoslavnog čovjeka kada je riječ o solidarnosti sa istovjernim narodima.

S.B.

Biblijsko i patrističko učenje o Svetoj Trojici
(prvi deo)
prof. dr Hristos Vulgaris

Po svojoj klasičnoj definiciji, kao Jedinica u Trojici i Trojica u Jedinici, hrišćansko učenje o Bogu, ta osnova naše vere, po svetom Grigoriju Bogoslovu, nije jasno izložena u Svetom Pismu. Ta je formulacija pre rezultat postepenih teoloških razmatranja na temu vere Crkve kao što je u Svetom Pismu u grubim crtama i izloženo, a što iskustvo Crkve svedoči. Ovaj proces je započeo u drugom i bio okončan u četvrtom veku tj. u vreme kada su se Oci Crkve borili protiv savelijanaca i monarhijanista, koji su reagujući na gnosticizam poricali trojičnost Lica u Bogu i njihovu ravnočasnost. Borili su se još i protiv arijevaca i makedonijanaca, koji su Sina i Duha Svetog smatrali Božijim stvorenjima.
Na samom početku moramo naglasiti da učenje o Svetoj Trojici ne počiva samo na nekoliko trinitarnih formula i izraza tu i tamo razbacanih, većinom u knjigama Novog Zaveta. Pre će biti da celokupno biblijsko svedočanstvo ukazuje na trojičnu realnost božanskog otkrivanja, kojom Bog otkriva sebe svetu kakav jeste i kako sam u sebi postoji tj. otkriva tri večna načina postojanja Njegove jedne suštine. Upravo je ova trojična otkrivenjska stvarnost domen i cilj pravoslavnog bogoslovlja s namerom da Crkvu sačuva od svetovnih i neprosvećenih mudrovanja. Drugim rečima, dok je ljudski razum nesposoban da u svojim kategorijama pojmi paradoks Božije trojičnosti i jedinstva, sklon da smesti božansku stvarnost na isti nivo sa filosofskim, religijskim i istorijskim shvatanjima, Crkva svojim bogoslovljem produbljuje i tumači biblijsku tj. otkrivenjsku stvarnost o Bogu. Čineći to, Crkva je uvek svesna činjenice da Bog nije objekat ljudskih proučavanja, već njen subjekat. Isto tako, svesna je i biblijske činjenice da nije Bog, već čovek objekat božanske otkrivenjske energije, i da su čovekovi podvizi njegov odgovor na osnovnu božansku energiju koja mu je upućena. Bog se otkriva u Svetom Pismu, i to je jedini način na koji čovek može poznati Boga. Znači, Bog se otkriva čoveku, i čovek veruje tj. prihvata Ga i tako stiče iskustvo Boga. Jedino tada se čovek može bogoslovski izraziti.
Način na koji je Crkva bogoslovski formulisala svoju veru u Trojedinoga Boga karakteriše neraskidivo jedinstvo i istovetnost sa samom biblijskom realnošću. U suštini ta veza između biblijske stvarnosti i Crkve postoji od kada je Božija otkrivenjska delatnost u sveštenoj istoriji temelj verske zajednice u kojoj se ta delatnost ostvaruje. Prema tome, u Starom Zavetu Izrailj je Kahal Jahve, tj. objekat Božijeg delanja. Isto važi i za Crkvu u Novom Zavetu – za zajednicu Božijeg Mesije, Isusa Hrista Sina Božijeg. Iz ovoga takođe sledi da je Sveto Pismo, Sveto Pismo eklisiološke zajednice, ne samo zato što je ta zajednica definisala njegov kostur i sastavila njegov Kanon, već zato što je ta eklisiološka zajedinca kroz određene pisce, koji su zapisali iskustvo i veru Crkve, i sama autor Svetog Pisma. Zato je ono zalog iskustva i vere u Bogom otkrivenu realnost. To znači da Sveto Pismo ne možemo posmatrati van Crkve i obrnuto. I da Sveto Pismo nije otkrivena stvarnost po sebi, već da ono ukazuje na tu stvarnost.
Ova uska povezanost i sapostojanje Crkve i biblijskog otkrivanja čini Crkvu autentičnim tumačem Svetog Pisma - njegovim čuvarem i svedokom njegovog integriteta i istorijskog kontinuiteta. Ovo sasvim očigledno upućuje na to da najveća opasnost izvrtanja biblijske stvarnosti o Bogu dolazi upravo od tzv. biblijskog razumevanja Svetog Pisma tj. od ličnih tumačenja, koja su daleko od iskustva i vere Crkve. Ta lična tumačenja potcenjuju iskustvo eklisiološke stvarnosti i zamenjuju ulogu zajednice sa ulogom pojedinca, ili izražavajući se Pavlovim rečima, menjaju ulogu tela sa ulogama određenih članova, kojima je data vrhovna vlast ( 1. Kor. 12,12-30; Rim. 12,4-8). Sveti apostol Pavle je sasvim jasan kada kaže da ulogu savkog uda određuje celina tj. telo, i to do te mere da svako sebično vladanje pojedinog uda narušava jedinstvo tela i ugrožava sam njegov život i postojanje (1. Kor. 12,15-21).
Da biblijskoj otkrivenjskoj stvarnosti preti da bude izvrnuta necrkvenim tumačenjima, očigledno je i iz činjenice da svaki pojedini čitalac ima karakteristične principe i sposobnosti zapažanja, koje se razlikuju od ostalih čitalaca; kao i od činjenice da nijedan pojedinac, pa čak ni generacije nisu sasvim upoznati sa principima i mogućnostima zapažnja pojedinaca i generacija iz daleke prošlosti; a posebno drevnih zajednica koje su bile svedoci tog božanskog delanja u istoriji. Prema tome, niko ne može ispravno tumačiti biblijsku stavrnost, osim ako ne održava neophodnu vezu sa tom zajednicom koja je iskusila Božije delanje. Ta veza između prošlosti i sadašnjosti je neprekinuti lanac sveštenog predanja formiranog neprekinutim, živim iskustvom prošlosti u sadašnjosti tj. pravom svešću o crkvenom telu. I upravo ta svest čuva jedinstvo i identitet crkvenih teoloških osvrta i učenja o biblijskoj otkrivenoj stvarnosti o trima Ličnostima u Bogu. Ono što je bilo otkriveno toj istorijskoj eklisiološkoj zajednici, verom je predato sledećim crkvenim generacijama. Prema tome, bogoslovlje se ne može razlikovati od samog iskustva Crkve, koje sledstveno tome ne može odstupati od otkrivene stvarnosti koju svedoči Sveto Pismo, a otkrivena stvarnost se ne može razlikovati od večnog načela postojanja Boga. Tako dolazimo do trojične vere u Boga iz dva pravca tj. iz samog otkrivanja, tačnije iz ikonomije kroz hristologiju, i još više pnevmatologije i iz bogoslovlja, koje izvire iz samog Trojedinog Boga, pa se kroz otkrivanje završava u hristologiji i pnevmatologiji. Teologija i ikonomija uviru u istu stvarnost. Ovo ukazuje na to da, što se Svete Trojice tiče, mesta za bilo kakav monizam nema.

Prevod sa engleskog jezika
sestrinstvo Trojeručice