Krka časopis br. 6

ČASOPIS EPARHIJE DALMATINSKE "KRKA" br. 9

SADRŽAJ:

Nekoliko karakteristika pravoslavne vere; O Preobraženju Gospodnjem; Sveto Pismo i sabori; INTERVJU Njegovo Preosveštenstvo Episkop Dalmatinski G.G. Fotije za časopis „Pravoslavlje“; Manastir Oćestovo; Žitije Svete velikomučenice Nedelje; Simo Matavulj: Pilipenda; Srpske škole u Dalmaciji u XVIII vijeku; Vijesti iz eparhije; Adresar

IZDVAJAMO IZ SADRŽAJA:

SVETO PISMO I SABORI

Konstantin Skuteris

Sveto Pismo se obraća vernima, članovima zajednice hrišćana, jer je ono i nastalo u Crkvi. To znači da je Sveto Pismo napisano kako bi Crkva mogla da sačuva neprekinutu otkrovenjsku stvarnost, odnosno život koji apostoli primiše i predaše, a koji je konačni smisao i cilj čovekovog postojanja: A ova su zapisana da vjerujete da Isus jeste Hristos, Sin Božiji, i da vjerujući imate život u ime njegovo (Jn. 20, 31). To znači da postoji jasan i poseban smisao postojanja: da vjerujete da Isus jeste Hristos. Sveto Pismo je Reč Božija o onome što učini Isus pred učenicima svojim (Jn. 20, 30). Ono je sama životvorna Reč Gospodnja, koju su apostoli sačuvali kroz vekove. Sveto Pismo predstavlja pisano, autentično iznošenje Božanske poruke i neoborivi dokaz kenosis-a, Reči Božije i jedinstvenih spasonosnih događaja koji se neprekidno savršavaju u Crkvi. Sveto Pismo je najbolji dokaz da štagod danas uradimo, to nije proizvod čovekovog uma; ono ne lebdi negde u vazduhu, već se čvrsto zasniva na tajni Samoga Hrista i iskustvu apostolske Crkve.

U Svetom Pismu se otkriva Bog i govori se o duhovnoj izgradnji vernih i spasenju vasceloga sveta. Posmatrano u celini, Sveto Pismo nije samo knjiga zajednice hrišćana, koja ima saborne i vaseljenske karakteristike. Sveto Pismo je dato radi duhovnog uzrastanja naroda Božijeg, ali je ono istovremeno i knjiga kojom Crkva komunicira sa svetom. To znači da je Sveto Pismo misionarska knjiga hrišćanske zajednice, koja ima dvostruki cilj: produhovljenje i umnoženje naroda Božijeg. Bog se kroz Sveto Pismo otkriva Crkvi, a kroz Nju i svetu. Drugim rečima, Sveto Pismo je otkrovenjska stvarnost, jer kroz njega, otkrovenje koje je Bog dao kroz apostole, u Crkvi postaje neprekinuta sadašnjost i kroz Nju se predaje svetu. Crkva je u svim istorijskim periodima kroz Sveto Pismo živela životom koji su apostoli prpovedali, i Ona se opet i opet krštava onim božanskim zakonima koje su sami apostoli vaspostavili u skladu sa otkrovenjem datim za spasenje vascelog sveta. To ne znači da Sveto Pismo samo kazuje istoriju, već je ono i sama istorija koja živi, sposobna da preobrazi već izrečene Reči Gospodnje u reči života, u neprekinuto prisustvo Spasitelja. Dela apostola, u kojima su opisani život i delo Gospoda našega Isusa Hrista, ne predstavljaju obična istorijska dela, jer apostoli nisu bili istoričari u uobičajenom smislu te reči, već propovednici tajne života i spasenja. I Život se javi, i vidjeli smo, i svjedočimo, i objavljujemo vam Život vječni, koji bješe u Oca i javi se nama (1.Jn. 1,2). Oni za početak uzimaju događaj Pedesetnice, kroz koji, u jednom potpuno novom svetlu, sagledavaju sve životne aspekte istorijskog Hrista i Njegovog dela, koje Sveto Pismo prenosi zajednici vernih.

Sveto Pismo nastaje zbog Crkve, ali i u Crkvi, što znači da je ono u potpunosti tvorevina zajednice. I u Starom i u Novom Zavjetu, zajednica objavljuje svete knjige. Pored toga, poznato je da je pre nastanka Crkve već postojalo mnogo istorijskih kanonskih tekstova različitih od onih koji su kasnije proglašeni kanonskim. Crkva, budući stub i tvrđava istine (1.Tim. 3, 15) i ,,ispunjena Svetom Trojicom” nastavlja da odabira ona dela koja su već prihvaćena uglavnom zbog svoje bogoslužbene upotrebe u Crkvi. Ovo odabiranje je istovremeno i svojevrstan pečat, budući da Ona bira one tekstove koji govore i o Njenom životu. Ona od mnoštva tekstova odabire one bogonadahnute, a ostale odbacuje kao apokrifne ili ih karakteriše kao defterokanonske. Sveto Pismo je darovano Crkvi, Koja ga dalje prenosi narodu i to kao autentičnu pisanu spasonosnu blagovest, koju je ovaploćeni Logos doneo radi obnove vascele tvari. Crkva pri određivanju kanona Svetoga Pisma prihvata i nosi ,,Reč Istine”, koju prihvata zajednica verujućih, vascelo telo Hristovo. Ovde se ne radi o nekom izolovanom i autonomnom pricipu, nepoznatom Samoj Crkvi. Sveto Pismo i Crkva su nerazdojivi, jer se jedno sadrži u drugome (perichoresis), jedno zavisi od drugoga. Sveto Pismo je namenjeno Crkvi i Ona je osnova njegovog nastanka.

Oni koji odvajaju Sveto Pismo od Crkve dolaze do pogrešnog zaključka da je Sveto Pismo iznad Crkve ili, pak, da je Crkva iznad Svetog Pisma. Prvo mišljenje je svojstveno protestanstskim, a drugo rimokatoličkim teolozima. Ova hiperbola vodi ka promeni smisla postojanja Same Crkve, tj. Njenom potcenjivanju ili precenjivanju. Stavljanjem Svetoga Pisma iznad Crkve narušavamo ravnotežu, njegovo kanonsko mesto, te tako činimo prvi korak ka individualističkoj teologiji van Crkve. Sa druge strane, mišljenje da je Crkva iznad Svetoga Pisma vodi ka shvatanju da Ona onda može i Sama da ozakoni svaku dogmu. Samo ukoliko prihvatimo da Crkva i Sveto Pismo nisu ni odvojeni ni pomešani, već nesliveno sjedinjeni, bićemo u mogućnosti da shvatimo da samo Crkva može prodreti do istinskog značenja Svetoga Pisma, upravo kao što samo Sin može razumeti Očeve reči.

Nije ni slučajno, niti besmisleno što zajednica pravoslavne Crkve traži pomoć sviše kako bi razumela Sveto Pismo. Na svakoj Božanstvenoj Liturgiji, pre čitanja Jevanđelja, sveštenik uznosi molitvu: ,,Čovekoljubivi Vladiko, zapali u srcima našim nezalaznu svetlost Tvoga bogopoznanja, i otvori oči uma našeg da bismo razumeli Tvoje jevanđeljske propovedi.” Sveto Pismo ne možemo samo čitati, već razumevati, a to je moguće jedino u Crkvi. Ona poseduje snagu da otvori put ka razumevanju, jer ne počiva na ljudskom rasuđivanju, već na prvobitnom apostolskom tumačenju. Drugim rečima, u Crkvi se Sveto Pismo tumači i razumeva kroz Tradiciju. To znači da su apostoli u Crkvi sami tumačili Sveto Pismo, iz prostog razloga što su oni, paralelno sa Svetim Pismom, Crkvi ostavili i tradicju da čuva njihovo učenje. Upravo je tradicija živela energijom Svetoga Duha, Koji tumači Sveto Pismo i Koji se i Sam njime tumači.

U istočnoj pravoslavnoj Crkvi ,,tradicija” je od suštinskog značaja, te u okviru nje treba razmatrati i pitanje sabora. Sv. ap. Pavle već i sam govori o tradiciji: Tako dakle, braćo, stojte čvrsto i držite predanja, kojima ste naučeni, bilo našom riječju, bilo poslanicom (2.Sol. 2, 15). Kao i Sveto Pismo, i tradicija je predata Crkvi kao životvorna reč, te Ona kao telo Hristovo, čuva tradiciju i odnosi se prema njoj isto kao i prema Svetome Pismu. Crkva se projavljuje kao neprekidno sabranje, u vremenu i prostoru, uvek budno i delatno, kako bi izrazilo istinu koju crpi iz sopstvene Tradicije. Dakle, Crkva je uvek spremna da tumači reč vere, ukorenjenu u Svetome Pismu, a tumačenu kroz tradiciju. Sveto Pismo daje seme koje Crkva, kao vaseljenska – saborna, tumači kroz Svoju tradiciju.

Značenje Crkve kao neprekinutog i živog sabranja se odnosi na Njenu suštinu, što je određeno još od apostolskih vremena, u vreme prvih sabranja na Svetoj Evharistiji. Zaista, vascela Crkva je sa apostolima, sveštenicima i laicima, učestvovala na takvim okupljanjima naroda Božijeg, čime Ona, oživotvorena duhom zajednice i ljubavi, i okupljena Duhom Svetim, čini neprekinuti, vaseljenski i živi sinod. Ovakvo neprekinuto sabranje naroda Božijeg ima za nerazrušive temelje ,,svetu zajednicu” životvorne Trojice, koju saziva Bog Otac, kroz Isusa Hrista, u Duhu Svetome. Ono (sabranje, prim. prev.) se dalje prenosi na neprekinuto evharistijsko sabranje u episkopu (živoj slici Samoga Hrista, prema rečima sv. Ignjatija, ili Samoga Hrista i Boga Oca prema rečima Simeona Solunskog), koji Bogu u Svetoj Trojici prinosi telo Hristovo, kojim se sjedinjuju svi verni i postaju njegovi pričasnici. Stoga, Crkva, zbog Koje je i iz Koje je nastalo Sveto Pismo, i Sama predstavlja svojevrstan sinod.

Preciznije rečeno, načela sinodalnog sistema datiraju još od izbora Matije za apostola i ,,mnoštva učenika” (Dap. 1, 15) i od izbora sedmorice đakona (Dap. 6, 2). Na ovim primerima, ali prvenstveno i na događaju apostolskog Sabora u Jerusalimu (Dap. 15, 6), mogu se najbolje sagledati osobine saborne Crkve. Kako bi na ovome Saboru doneli izvesne odluke, apostoli i prezviteri se sabraše da izvide ovo mišljenje (Dap. 15, 6); tada nađoše za dobro apostoli i prezviteri sa svom Crkvom (Dap. 15, 22); mi sabrani jednodušno, nađosmo za dobro (Dap. 15, 25); jer ugodno bi Svetome Duhu i nama (Dap. 15, 28). Upravo kao što je Sveto Pismo dato vasceloj Crkvi kao otkrivena stvarnost, kako bi Ona sačuvala kontinuitet novog života u Hristu, isto tako je sabor dat sabornoj Crkvi kao pravo da Ona pripada celom narodu Božijem, koji će svedočiti, kada je to potrebno, o svetosti otkrovenja i čuvati dogmatske istine. Na saboru učestvuje vascela Crkva, sa skladnim i apsolutnim jednodušjem svih članova jednog i jedinog tela – bez zakonskog odvajanja klira i laika.

Naravno, ubrzano širenje Crkve je samo još više istaklo posebnu blagodat episkopa da predstavljaju svaki svoju crkvu, što dalje pretpostavlja jedinstvo naroda Božijega, koji kao celina predstavlja konačni kriterijum ekumeničnosti Sabora. Svaku odluku, bilo dogmatsku ili kanonsku, narod mora da potvrdi svojim ,,da”; ona se mora povezati sa životom tela, mora postati telo i krv Same Crkve. Samo se takav Sabor može nazvati ,,vaseljenskim” i njegova reč se može smatrati jednakom sa pomenutim apostolskim semenom.

,,Upravo ova punoća ili vascelost Crkve, koju čine svi pravoslavno verujući, klirici i laici, Pravoslavlje čine nosiocem nepogrešivosti Crkve. Istovremeno, glas Crkve ili sredstvo za izražavanje Njene nepogrešivosti jeste Vaseljenski Sabor, koji ima najviši autoritet, a na kome se punoća Crkve, predstavljena u episkopima, dogmatizuje kroz energiju, rukovođenje i nadahnuće Svetoga Duha.”

Upravo ova stvarnost naroda Božijeg povezuje Sveto Pismo i vaseljenske sabore. Sveto Pismo je nastalo za Crkvu i u Njoj, a i sabori su nastali radi Crkve i u okviru Nje. Kao što Crkva, pri određivanju novozavjetnog kanona, izabira one tekstove, koje je neka zajednica prihvatila, a narod Božiji potvrdio, isto se čini i na saborima. Na njima Crkva izražava Svoju svest i veru, koju je proživela i iskusila od samoga početka, tj. onu stvarnost otkrovenja, koja je sam Njen život. Sam narod čuva svoju veru, te upravo iz toga razloga saborske odluke ne donose svetovne vlasti, niti se do njih dolazi demokratskim glasanjem, već su one uvek rezultat vere vascele Crkve; oni izražavaju ljuod ubiljue, ljuod semper, ljuod ab omnibus creditum est. ,,Zaštitnik vere je samo telo Crkve, odnosno sam narod - jasno se kaže u poslanici istočnih pravoslavnih patrijarha iz 1848. godine.

Ne može se a priori odrediti da li je neki sabor vaseljenski ili nije, jer to ne zavisi od broja učesnika, niti od volje sazivača, već od prihvatanja od strane corpus christianorum, u kome dela i koga vodi Sam Uteštelj. Drugim rečima, Duh Sveti čini neki sabor vaseljenskim, a narod Božiji potvrđuje ovu stvarnost, tj. prvenstvo Duha Svetoga. Na saborima se slaganje među Ocima zasniva na nadahnutosti Duhom Svetim i na istini koju je On otkrio. Sigurnost da je Duh Sveti upravljao radom sabora, te da su Oci ispoljili zajedničku svest i veru Crkve, kao i liturgijsko i duhovno iskustvo punote Same Crkve, može se videti u tekstovima samih Sabora. Jerusalimski Sabor jasno poručuje: jer ugodno bi Svetome Duhu i nama (Dap. 15, 28). Tako je ova tvrdnja postala zlatno pravilo sabora.

Upravo kao što autori knjiga Svetoga Pisma ne pišu nikakvo istoriografsko ili hronološko delo, već u Duhu Svetome svedoče tajnu spasenja, tako ni oci vaseljenskih sabora nisu samo obični komentatori, već ,,tajinstvene trube božanskoga Duha”, ,,oni koji posred Crkve pevaju milozvučnu pesmu bogoslovlja”. Oni su oni kojima ,,Duh Sveti predade reči” i koji otkrivaju Crkvi ,,tajnu bogoslovlja”. Naravno vaseljenski sabor nije iznad Crkve, niti ima veću silu od Nje, već služi narodu Božijem, Crkvi, Koja mu i daje autoritet, ugled i nepogrešivost. Crkva je iznad vaseljenskog sabora, koji je Njen instrument za tumačenje Božanskoga otkrovenja. Vaseljenski sabor je molitva vascele Crkve Duhu Istine, vapaj vascelog tela Crkve Utešitelju da nam približi Sveto Pismo i tradiciju. Vaseljenski sabor je sabranje onih koji traže, istražuju, otkrivaju i uobličavaju otkrivenu istinu, u kojoj učestvuje vascelo telo Crkve.