Istina 2

ISTINA
Bogoslovski časopis pravoslavne Eparhije dalmatinske 3-4/2000

SADRŽAJ

Episkop Nikodim Milaš PRAVOSLAVNA DALMACIJA; Episkop Fotije Sladojević SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA U KRAJINI I HRVATSKOJ; N. D. Uspenski EVHARISTIJA U DOBA APOSTOLA; Arhimandrit Kiprijan Kern TIPOVI LITURGIJA; N.N. Afanasjev VEČNO I PROLAZNO U CRKVENIM KANONIMA; Nikodim Svetogorac TUMAČENjE KANONA NA VOZDVIŽENjE ČASNOG I ŽIVOTVORNOG KRSTA GOSPODNjEG; Mitropolit Moskovski Filaret DUHOVNO SAVRŠENSTVO BOGOMAJKE; PRILOG ISTORIJI RUSKOG STARČESTVA; POUKE STARCA PAJSIJA; POUKE STARCA JEFREMA; Dr Ksenija Končarević ŽENA U PRAVOSLAVNOJ CRKVI:POGLED “IZNUTRA”;

izdvajamo iz sadržaja

ARHIMANDRIT KIPRIJAN KERN
- TIPOVI LITURGIJA -

(Sistematizacija evharistijskih molitava prema njihovim obeležjima)
Prevod s ruskog:
dr Ksenija Končarević

Tokom istorije evharistijska molitva pretrpela je nemali broj izmena. Jedinstvena po suštini i zamisli, potekla od Jednog i Jedinog Utemeljitelja, Večnoga Arhijereja Hrista, i iz iste one “gornje odaje svetoga i slavnoga Siona”, anafora u svojoj prošlosti poznaje nemali broj i dopuna i redukcija; ona je bila podložna raznoraznim i svakovrsnim uticajima i izmenama, i svoj spoljašnji oblik izmenila je do te mere da bi bilo teško upoređivati savremenu pravoslavnu ili koptsku liturgiju, o rimskoj misi da i ne govorimo, sa onom “večerom Gospodnjom” koju su poznavali i koju su savršavali apostoli, nepoznati autor “Didahi” ili sv. Justin Filosof. Razloga za ovo ima više.
Pre svega, imamo u vidu širenje hrišćanstva po svoj vaseljeni i udaljavanje od jedinstvenog središta “Siona, Majke crkava, obitavališta Božijega”. Dalje, tu je i uticaj lokalnih običaja i navika, koje će se uskoro pretvoriti u tradicionalne kanonizovane norme, na savršavanje evharistijskog bogosluženja. Sem toga, ako su na počecima hrišćanstva harizmatski patos i ekstaza svaki put liturgu davali snage za sastavljanje novih molitava, sa proticanjem vremena i sa prekidom harizmatskog življenja jednom pročitana molitva ili jednom savršeni čin ubrzo bi postajali norma crkvene prakse, te bi se ustalili i zahtevali priznanje verujućeg naroda. Tako će doći i do pojave konzervativizma i tradicionalizma. Lepota starine, čar drevnosti, uvek je, naime, sklona da u životu duha zakloni ono večno, neprolazno, uistinu duhovno. Uporedo sa ovim pojavili su se istaknuti autoriteti, učitelji i graditelji Crkve, koji će svojim trudovima u oblasti uređivanja bogoslužbenog čina ustanovljavati nove oblike, forme koje će ubrzo postajati normativne i zadobijati sveopšte priznanje kao najsavršenije u određenoj crkvenoj regiji ili zajednici. Sve će ovo dovesti do velike diferencijacije evharistijskih molitava. Broj anafora u pomesnim crkvama umnožiće se do te mere da će vremenom postati neophodno ulaganje napora Crkve za unošenje većeg poretka i skladnosti u ovoj sferi verskog života.
Na Zapadu se ova delatnost Crkve svodila na postepeno ograničavanje lokalnih specifičnosti, a zatim i na njihovo potpuno ukidanje. A pošto tamo diferencijacija nikada nije poprimila onakve i onolike razmere kao na Istoku, rad na unifikovanju i pojednostavljivanju evharistijskog bogosluženja bio je lakši i jednostavniji. Posle Tridentinskog koncila Zapad zvanično zna jedino za “Missam Romanam”, te uz nju jedva trpi, kao izuzetak i osobitu privilegiju za izvesne dane u godini, još savršavanje liturgije Sv. Amvrosija u Milanu i mosarabske liturgije u Španiji. Naravno, nije ni potrebno govoriti o savremenoj tendenciji Rima da tu i tamo u propagandne svrhe uvodi takozvani “istočni obred”, to jest izmenjeni čin vizantijske, koptske ili nestorijanske liturgije, usaglašen sa zapadnim modelom.
Na Istoku je proces diferencijacije bio izraženiji. Zajednice vernih koje su se odvojili od Crkve sačuvale su svoje liturgije, a stvorile su čak i nove, davši im, radi većeg autoriteta, nazive po imenima raznih apostola ili Svetih Otaca Crkve. Abisinci, recimo, poznaju čak i “liturgiju Majke Božije”. U vezi sa ovim, i proces unifikacije nije išao radikalno i do kraja. Istok je, globalno posmatrano, tolerantniji od Zapada u pogledu nacionalnih specifičnosti, jezika, običaja itd. Zato je, u granicama pojedinačno uzetih konfesija, Istok očuvao veću raznovrsnost tipova liturgije. Nekoliko različitih evharistijskih molitava egzistira paralelno, i njihovo je mesto u crkvenoj godini regulisano bogoslužbenim tipikom. Tako je u Pravoslavnoj Crkvi postao običaj da se savršavaju dve liturgije (Zlatoustova i Vasilija Velikog). Pored toga, savršava se, premda ne u svim crkvama, i liturgija Sv. ap. Jakova. Koptska crkva, sa svoje strane, poznaje nekoliko liturgija, u etiopskoj je u upotrebi čak 16 liturgija, itd.
Sve ovo pruža podsticaj istraživaču u oblasti liturgike da pokuša da unese izvesnu sistemnost u veliko mnoštvo tipova evharistije formiranih tokom istorije, a koji su se savršavali i koji se savršavaju do dana današnjeg. Ne jednom su činjeni pokušaji da se izvrši klasifikacija liturgija prema njihovim karakterističnim odlikama. Postoji nekoliko shema, od kojih su najvažnije sledeće:

1. Shema protojereja Maljceva
A. Istočne liturgije:
1. Aleksandrijske,
2. Mesopotamijske,
3. Jerusalimsko-antiohijske.
B. Zapadne liturgije:
1. Galikansko-mosarabska,
2. Milanska,
3. Rimska,
4. Kartaginska

2. Shema prof. A. Katanskog
A. Istočne liturgije:
1. Jerusalimsko-antiohijske,
2. Aleksandrijske,
3. Mesopotamijske.
B. Zapadne liturgije:
a) grčkog tipa
1. Galska,
2. Špansko-gotska,
3. Galikanska,
4. Mosarabska,
5. Milanska,
b) zapadnog tipa ili Missa romana.

3. Shema L. Dišena
1. Sirijske liturgije,
2. Aleksandrijske liturgije,
3. Rimska liturgija,
4. Galikanska liturgija.

Dišen, pored ove, predlaže i pojednostavljenu verziju: 1. zapadne liturgije, uključujući i aleksandrijsku, kao srodnu rimskoj, i 2. istočne liturgije, odn. sirijska, jermenska i kesarijsko-konstantinopoljska.

4. Kabrolova shema
1. Rimska liturgija,
2. Milanska liturgija,
3. Galikanska liturgija,
4. Mosarabska liturgija,
5. Keltska liturgija.

Ovo je podela koja se odnosi isključivo na zapadne liturgije, pri čemu je ona, kako priznaje i sam učeni liturgičar-benediktinac, sprovedena više po filološkim kriterijumima nego po obeležjima obreda. Kada je reč o tipovima istočnih liturgija, Kabrol smatra da se one mogu svesti na dve skupine:
1. Sirijska, u koju ulaze jerusalimska i antiohijska liturgija, i
2. Egipatska ili aleksandrijska.

5. Baumštarkova shema deli sve poznate evharistijske molitve na dve grupe - u njegovoj terminologiji postpositiv & prepositiv. U prvu ulaze galikanska i istočne liturgije, izuzev aleksandrijske, nestorijanske i staromaronitske, pri čemu je poredak molitava u kanonu sledeći: praefatio, institutio, anamnesis, epiclesis, intercessio. U skupinu prepositiv ulaze: aleksandrijska, koptska, Sv. Kirila, abisinska, nestorijanska i staromaronitska liturgija. U ovom tipu intercessio (molitva zauzimanja, posredovanja) dolazi odmah iza praefatio.

6. Shema Rahmanija, unijatskog sirijskog patrijarha, koji je otkrio i prvi put izdao takozvani “Testamentum Domini nostri Jesu Christi” (1899):
1. Vizantijsko-jermenske,
2. Haldejsko-mesopotamske,
3. Aleksandrijsko-etiopske liturgije, kojima on priključuje i Rimsku misu kao srodnu Aleksandrijskoj. Najzad, tu je i

7. Brajtmanova shema, koju dopunjava Karabinov:

A. Sirijske liturgije, konkretno:
1. Liturgija CA VIII, 2. Liturgija apostola Jakova, u grčkoj i sirijskoj redakciji, kojoj je bliska i liturgija što ju je opisao Sv. Kirilo Jerusalimski i koju smo već razmotrili.

B. Egipatske liturgije:
1. Liturgija apostola Marka,
2. Liturgija Sv. Kirila Aleksandrijskog,
3. Etiopska liturgija sv. apostola,
4. Liturgija iz Euhologija Serapiona Tmuitskog,
5. Anafora Sv. Grigorija Bogoslova.

V. Persijske liturgije, konkretno:
1. Nestorijanska liturgija ap. Tadeja i Marija,
2. Liturgija Teodora Mopsuestijskog,
3. Anonimna, tzv. “Bikelov palimpsest”,
4. Nestorijeva liturgija.

G. Vizantijske liturgije:
1. Liturgija Sv. Vasilija Velikog,
2. Liturgija Sv. Jovana Zlatousta.

. . .

PRENOSIMO VAM SAMO DIO TEKSTA

ISTINA br. 1

ISTINA br. 2

ISTINA br. 3

ISTINA br. 4

ISTINA br. 5

ISTINA br. 6

ISTINA br. 7

ISTINA br. 8